YeXHT DIIHB EBM O‘zbekistonda o‘tkaziladigan konstitusiyaviy referendumni kuzatish bo‘yicha missiya yuborishni tavsiya etmoqda
Joriy yil 19-21 iyul' kunlari O‘zbekistonda bo‘lgan Yevropada xavfsizlik va hamkorlik tashkiloti (EXHT) Demokratik institutlar va inson huquqlari bo‘yicha byurosi (DIIHB)ning Ehtiyojlarni baholash missiyasi (EBM) o‘z vakolatiga muvofiq va O‘zbekistonda konstitusiyaviy referendumni kuzatish bo‘yicha rasmiy taklifnomani kutish barobarida oraliq hisobotni e'lon qildi, deb xabar bermoqda “Dunyo” AA muxbiri.
Ushbu baholash asosida Ehtiyojlarni baholash missiyasi DIIHB bo‘lajak referendumni kuzatish bo‘yicha faoliyatini tashkil qilishi kerakmi, degan savolni o‘rtaga tashlagan hamda agar bunga zarurat bo‘lsa, qaysi faoliyat turi aniqlangan ehtiyojlarga mos kelishini tavsiya qilgan. Missiya vakillari O‘zbekistonda bo‘lgan kunlari davlat muassasalari mutasaddilari, ommaviy axborot vositalari vakillari bilan uchrashuvlar o‘tkazilgan.
Hujjatda DIIHB tashrifni tashkil etishda ko‘rsatilgan yordam va hamkorlik uchun Tashqi ishlar vazirligiga minnatdorlik bildirgani urg‘ulangan.
Missiya vakillari Konstitusiyaviy qonun loyihasining umumxalq muhokamasi jarayoni ikki marta uzaytirilib, 1 avgust kuni yakunlanganini qayd etgan. Umumxalq muhokamasi tugagach, Konstitusiyaviy komissiya qonun loyihasini yakunlashi hamda parlament palatalariga tasdiqlash uchun yangi matnni taqdim etishi, shundan so‘ng referendum sanasi belgilanishi ta'kidlangan.
Hisobotda DIIHB EBM vakillari bilan muloqot qilgan aksariyat kishilar taklif etilayotgan o‘zgartishlarni ijobiy baholagani aytilgan.
Konstitusiyaviy referendum natijalari majburiydir. Referendum haqiqiy hisoblanishi uchun unda saylovchilarning 50 foizi ishtirok etishi kerak. Ularning yarmidan ko‘pi o‘zgartishlarni ma'qullab ovoz bergan taqdirda qonun loyihasi tasdiqlanadi. MSK ma'lumotlariga ko‘ra, saylovchilardan konstitusiyaviy tuzatishlarning to‘liq jamlanmasi bo‘yicha “Ha” yoki “Yo‘q” deb javob berish so‘raladi.
Referendumlar birinchi navbatda 1992 yilda qabul qilingan Konstitusiya, 1991 yilgi “Referendum to‘g‘risida”gi qonun va 2019 yilgi Saylov kodeksi bilan tartibga solinadi. “Referendum to‘g‘risida”gi qonunga oxirgi marta 2022 yil mart va iyun' oylarida o‘zgartishlar kiritilgan bo‘lib, ular, asosan, 2019 va 2021 yillarda Saylov kodeksiga kiritilgan o‘zgartishlarni, jumladan, referendumda nizolarni hal qilish jarayonining samaradorligini oshirish, quyi komissiyalar a'zolarining betaraflik talabini joriy etish, chet elda ovoz berish tartibi, shuningdek qator texnik tuzatishlarni aks ettirgan. DIIHB EBM suhbatdoshlarining aksariyati saylovchilar ro‘yxatining aniqligi bo‘yicha e'tiroz bildirmagan.
Referendumni tashkil etish bilan bog‘liq barcha xarajatlar davlat byudjeti hisobidan qoplanishi bayon qilingan. Qonunga ko‘ra, jamoat birlashmalari, korxonalar, yuridik shaxslar va fuqarolar referendum o‘tkazish uchun mablag‘larni MSKga xayriya qilishi mumkin.
Referendumga tayyorgarlik ishlari davom etayotgani ta'qidlangan. Markaziy saylov komissiyasi boshqa davlat muassasalari bilan birgalikda barcha darajadagi referendum komissiyalari a'zolari uchun interfaol kaskadli trening o‘tkazishni rejalashtirmoqda.
Xalqaro kuzatuvchilar MSKda akkreditasiyadan o‘tkaziladi. Qolganlar esa referendum o‘tkazish bo‘yicha okrug komissiyalarida ro‘yxatga olinadi.
DIIHB EBMning barcha suhbatdoshlari referendum jarayonini mustaqil ravishda kuzatish lozimligini va bu borada DIIHBning monitoring faoliyati zarurligini ta'kidlagani bildirilgan. Suhbatdoshlarning aksariyati O‘zbekistonning inson huquqlari bo‘yicha majburiyatlarini bajarish borasidagi sa'y-harakatlarida DIIHB muhim o‘rin tutishini urg‘ulagani barobarida davlat organlariga DIIHB tomonidan ko‘rsatilayotgan yordamni qayd etgan. Me'yoriy-huquqiy bazaga kiritilgan so‘nggi o‘zgartishlar DIIHB tomonidan ilgari saylov kuni va ovozlarni hisoblash bilan bog‘liq qayd etilgan muammolarga taalluqli bo‘lmaganiga qaramasdan, DIIHB EBM suhbatdoshlarining aksariyati referendum uchun ushbu masalalar yuzasidan tashvish bildirmagan. Shu bilan birga, ular jarayonning mintaqaviy jihatlarini, xususan, me'yoriy-huquqiy bazaga rioya qilish, referendum ma'muriyati tomonidan referendumga tayyorgarlik ko‘rish va uni o‘tkazish, shuningdek, referendumni ommaviy axborot vositalarida yoritish masalalarini hisobga olgan holda uzoq muddatli kuzatuv missiyasini yuborish zarurligini ta'kidlagan.
Shunga asoslanib, DIIHB EBM konstitusiyaviy referendumni kuzatish uchun Cheklangan kuzatuv missiyasini (LROM) yuborishni tavsiya qildi. DIIHB EBM asosiy ekspertlar guruhiga qo‘shimcha ravishda butun mamlakat bo‘ylab referendum jarayonini kuzatish uchun YeXHT ishtirokchi davlatlaridan 14 nafar uzoq muddatli kuzatuvchilarni jo‘natishni tavsiya qildi. DIIHB standart metodologiyasiga muvofiq, jarayon OAV monitoring elementini ham o‘z ichiga oladi.
